بازار مشتقه چیست؟

یکی از بازارهای جدید در بورس کالا، بازار مشتقه نام دارد، چنانچه از علاقه مندان و فعالان در حوزه بورس هستید، حتما نام آن را شنیده اید. جالب است بدانید که این بازار، بر اساس بازارهای جدید دنیا طراحی شده است و از قابلیت ها و امکانات خوبی برخوردار است.

بازار مشتقه بر اساس یک کالای اساسی و دارایی پایه، طراحی شده و میزان عرضه و تقاضا بر قیمت اوراق مشتقه این بازار تأثیری ندارد.

برای آنکه بهتر در یابید که بازار مشتقه چیست و چگونه باید در آن خرید و فروش کنیم، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.

بازار مشتقه

در تعریف بازار مشتقه باید گفت که بخشی از بازار بورس کالای ایران است و برگرفته از روند فعالیتی بازارهای بورس و کالای جهانی است. بورس کالا دارای چهار زیر مجموعه با نام‌ های بازار فیزیکی، بازار مشتقه، بازار مالی و فرعی است. در بازار فیزیکی انواع محصولات و کالاهای اساسی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات اساسی و تولیدات پالایشگاهی به ‌صورت فیزیکی معامله می‌ شوند که در کنار آن، این بازار مشتقه قرار دارد به طوری که توانسته توجه بسیاری از فعالان بازار را به سوی خود جلب نماید.

شاید برخی افراد که هنوز آشنایی کافی با نحوه خرید و فروش در بازار مشتقه را ندارند، با این سوال مواجه شوند که چگونه در آن خرید و فروش کنیم؟

بهتر است بدانید که روند معامله در این بازار بدین شیوه است که خریدار و فروشنده، کالای مورد نظر را با قیمتی که هر دو در آن به توافق رسیده اند، پیش خرید یا پیش فروش می ‌کنند. در معاملات بازار مشتقه در زمان حال، خرید و فروشی انجام نمی ‌شود و زمان تحویل کالا در آینده تعیین می ‌شود. اوراق مشتقه در این بازار مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله خرید و فروش، مورد تبادل قرار می‌ گیرند. در آغاز این بازار تنها بر پایه خرید و فروش زعفران فعال بود و به مرور، محصولات کشاورزی دیگر مانند زیره و پسته نیز وارد بازار مشتقه ایران شد.

بازار مشتقه دوطرفه است و به همین دلیل،  پیش بینی سود و زیان در آن، کاری سخت و دشوار می باشد. همچنین اینکه انجام معاملات مشتقه دارای مکانیزم اهرمی است که خریدار ممکن است سود بسیار خوبی داشته و یا تمام سرمایه خود را از دست دهد. یکی دیگر از ویژگی ‌های این بازار، امکان خروج خریدار و فروشنده از بازار  و قبل از پایان قرارداد است. بدین طریق افراد می توانند سرمایه خود را از بازار مشتقه خارج کرده و سود و زیان خود را مشخص کنند.

چگونگی خرید و فروش در بازار مشتقه

اوراق مشتقه به دو شکل قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله خرید و فروش، می باشند. به طوری که تمامی کالاهای موجود در بازار مشتقه تنها بر اساس همین دو شکل، قابل معامله هستند. در ادامه به توضیح مفصل تر این دو شکل از قرارداد خواهیم پرداخت.

قراردادهای آتی:

قراردادهای آتی، بر اساس قوانین سازمان بورس و اوراق بهادار، در این بازار معامله می ‌شوند و قیمت و حجم هر یک از قراردادها نیز با توجه به قوانین بورس تعیین می‌ شود. در این نوع معامله، خریدار و فروشنده کالا و پول نقد خود را منتقل نمی‌ کنند و در زمان انجام معامله تنها یک قرارداد در سازمان بورس کالا، ثبت می ‌شود تا زمان تحویل کالا برسد. برای اطمینان بیشتر دو طرف قرار داد، مبلغی را بر حسب قانون اوراق بهادار که مبلغی حدود ۱۰ الی ۲۵ درصد قیمت کل معامله باشد را به اتاق پایاپای پرداخت می‌ کنند. این امر تنها برای اطمینان خاطر هر دو طرف از معامله، انجام می شود. خوب است بدانید اتاق پایاپای ناظر بر معاملات و قراردادهای بورس کالا و مشتقات است و در واقع به ‌عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده عمل می ‌کند.

از آنجایی که اوراق مشتقه بر اساس قیمت توافقی بین خریدار و فروشنده تعیین می ‌شوند، منجر به کاهش شدید نوسان قیمت در بورس کالا می ‌شوند.

قراردادهای اختیار معامله خرید یا فروش:

این نوع قرارداد نیز مانند قراردادهای آتی روی کالاهایی مانند سکه، زعفران، پسته و زیره انجام می ‌شود. در قرارداد اختیار معامله خرید یا فروش، قیمت قطعی کالا در ابتدای قرارداد مشخص و ثبت می شود و قیمت کالا در زمان تحویل آن همان قیمتی است که در ابتدای قرارداد ثبت شده است.

همانگونه که از نام این قرارداد مشخص است، خریدار اختیار معامله را دارد و در صورت نیاز، تصمیم گیری برای انجام یا کنسل کردن قرارداد، بر عهده خریدار است.

بنابراین باید گفت که در این نوع قرارداد، اختیار انجام معامله تنها با خریدار است و مبلغی که خریدار به اتاق پایاپای پرداخت می‌ کند، بسیار ناچیز است و زیان چندانی به همراه ندارد.

چگونگی دریافت کد معاملاتی در بازار مشتقه

برای اینکه وارد بازار مشتقه شده و معاملات آتی یا اختیار خرید را انجام دهید، بایستی در ابتدا اقدام به  دریافت کد معاملاتی ویژه این بازار نمایید.

در نظر داشته باشید که شما با در اختیار داشتن کد بورسی نمی ‌توانید در این بازار معامله کالا انجام دهید و برای ورود به بازار مشتقه، باید حتما، کد مخصوص این بازار را داشته باشید. برای انجام ان باید از طریق کارگزاری ‌ها و به صورت حضوری یا آنلاین  اقدام کنید که کد بازار مشتقه را در اختیار معامله گران قرار می ‌دهند. تنها کافی است به سایت کارگزاری مورد نظر رفته و فرم‌ های آن را پر کنید. در این فرم‌ ها باید کد بورسی خود را نیز وارد کنید.

قبل از درخواست کد معاملاتی بازار مشتقه از کارگزاری، اطمینان حاصل نمایید که کارگزاری انتخابی شما، مجوز لازم برای این کد معاملاتی را داشته باشد. شما پس از دریافت کد معاملاتی می ‌توانید اوراق بازار مشتقه را به راحتی خریداری نموده و یا به فروش برسانید.